Αλαμπέρ, Ζαν Λε Ρον Ντ΄-

(Jean Le Rond d’ Alembert, Παρίσι 1717 – 1783). Γάλλος μαθηματικός, φυσικός και φιλόσοφος. Νόθος γιος του στρατηγού Ντεστούς και της Μαντάμ ντε Τανσέν, εγκαταλείφθηκε αμέσως μετά τη γέννησή του στα σκαλοπάτια της εκκλησίας Σεν-Ζαν Λε Ρον (από εκεί πήρε και το όνομα στο οποίο ο ίδιος προσέθεσε αργότερα το ντ’ Αλαμπέρ), απ’ όπου τον πήρε και τον ανέθρεψε η γυναίκα ενός τεχνίτη, που πάντα την θεωρούσε πραγματική του μητέρα. Με την οικονομική ενίσχυση του πατέρα του έκανε λαμπρές σπουδές, ιδίως στα μαθηματικά. Σε ηλικία 22 μόλις ετών δημοσίευσε μελέτη περί ολοκληρωτικού λογισμού (1739), που τον έκανε αμέσως γνωστό. Λίγο αργότερα η μελέτη του γύρω από τη διάπλαση των στερεών σωμάτων (1741) του άνοιξε τις πύλες της Ακαδημίας Επιστημών και το 1746 έγινε μέλος της Ακαδημίας του Βερολίνου, που τον τίμησε με το βραβείο της για το έργο του Περί της γενικής αιτίας των ανέμων (1746). Το 1747 ανέλαβε, μαζί με τον Ντιντερό, τη διεύθυνση της Εγκυκλοπαίδειας, για την οποία έγραψε τον σπουδαιότατο Πρόλογο (1751), όπου τονίζει τον επαναστατικό της χαρακτήρα, πλήθος φιλοσοφικά και επιστημονικά άρθρα, ενώ συγχρόνως έλεγξε και συμπλήρωσε τον τομέα των μαθηματικών. Έγραψε επίσης το άρθρο Περί Γενεύης, στο οποίο υπεραμύνεται της ελευθερίας των τεχνών και εκφράζει την αντίθεσή του στην απαγόρευση των θεατρικών παραστάσεων στην πόλη αυτή από την εποχή του Καλβίνου. Το άρθρο αυτό έδωσε αφορμή στον Ρουσό να γράψει το μαχητικό κείμενό του εναντίον του θεάτρου (1758), στο οποίο ο Α. ανταπάντησε με το κείμενο Γράμμα στον Ζαν Ζακ Ρουσό. Αργότερα (1759) εγκατέλειψε τη διεύθυνση, εξακολούθησε όμως να υποστηρίζει την κίνηση των εγκυκλοπαιδιστών. Αρνήθηκε τις προσκλήσεις του Φρειδερίκου Β’ της Πρωσίας και της Αικατερίνης Β’ της Ρωσίας και έζησε πάντα στη Γαλλία. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας από το 1754 και ισόβιος γραμματέας της από το 1772, έγραψε με την ιδιότητά του αυτή τα Εγκώμια των ακαδημαϊκών που είχαν πεθάνει από το 1700 έως το 1770. Η φιλοσοφική του σκέψη, που την εξέθεσε συστηματικά στα Στοιχεία Φιλοσοφίας (1759), αντικατοπτρίζει τις ιδέες του Καρτέσιου, του Μπέικον, του Νεύτωνα και του Λοκ, τις οποίες ο Α. τοποθετεί στη βάση της γενικής του αντίληψης για την επιστήμη και τις προόδους του ανθρώπινου πνεύματος. Την αντίληψη αυτή εκθέτει στον Πρόλογο (1751) της Εγκυκλοπαίδειας,ο οποίος αποτέλεσε ένα είδος μανιφέστου της φιλοσοφικής κίνησης του Διαφωτισμού. Ο Α. θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους επιστήμονες του πρώτου μισού του 18ου αι., συνεχιστής των νέων κατευθύνσεων που χάραξαν ο Λάιμπνιτς και ο Νεύτων στο πεδίο των μαθηματικών και της φυσικής. Στα μαθηματικά εγκαινίασε τη σπουδή των διαφορικών εξισώσεων με μερικές παραγώγους και διατύπωσε πρώτος το θεμελιώδες θεώρημα της άλγεβρας, που το απέδειξε αργότερα ο Γκάους. Οι έρευνές του στο πεδίο αυτό συγκεντρώθηκαν στα Opuscules mathématiques (1761-80). Μαζί με τον Όιλερ και τον Μπερνούλι, ο Α. ήταν από τους πρώτους που μελέτησαν την κίνηση των υγρών, συνδέοντας το όνομά του με το περίφημο παράδοξο (υδροδυναμική). Σε αυτόν οφείλονται επίσης η διατύπωση και η μέθοδος λύσης, που ισχύουν μέχρι σήμερα, του προβλήματος της παλλόμενης χορδής (1747). Το πεδίο όμως στο οποίο ο Α. προσέφερε ίσως τη σπουδαιότερη και πιο πρωτότυπη συμβολή του είναι η μηχανική, με τη διατύπωση της περίφημης αρχής που φέρει το όνομά του, σύμφωνα με την οποία είναι δυνατό μαθηματικώς ένα πρόβλημα της δυναμικής να αναχθεί σε αντίστοιχο πρόβλημα της στατικής. Η πρώτη διατύπωση της αρχής αυτής βρίσκεται στην πραγματεία του περί δυναμικής (1743). Εφαρμόζοντας την ίδια αρχή στην κίνηση που κάνει η Γη γύρω από το κέντρο βάρους της κάτω από την επίδραση των δυνάμεων του Ήλιου και της Σελήνης, ο Α. πέτυχε να εξηγήσει τη μετάπτωση των ισημεριών και τη μετατόπιση του άξονα περιστροφής της Γης (Recherches sur précession des équinoxes, 1749). Ο Ζαν Λε Ρον ντ’ Αλαμπέρ υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του γαλλικού Διαφωτισμού (προσωπογραφία του Καντέν ντε λα Τουρ, Μουσείο του Λούβρου).